Στη μνήμη του καθηγητή Νεοκλή Σαρρή…

του Δημήτρη Πιπερίδη

Τον ομότιμο καθηγητή Κοινωνιολογίας της Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Νεοκλή Σαρρή, που πέθανε στις 19 Νοεμβρίου σε ηλικία 71 ετών μετά από πολυετή μάχη με τον καρκίνο, τον πρωτοάκουσα στο 3ο Παγκόσμιο Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού που συνήλθε το 1992 στη Θεσσαλονίκη. Από τότε υπήρξα σταθερός αναγνώστης του εξαιρετικού συγγραφικού του έργου, αλλά και μόνιμος σχεδόν τηλεθεατής των πάντα καίριων τηλεοπτικών του παρεμβάσεων. Χωρίς βεβαίως να φαντάζομαι ότι θα τον γνωρίσω κάποτε προσωπικά (έστω και από τηλεφώνου) κι ότι θα έχω την ευκαιρία να τον ακούσω να μου αφηγείται επί ώρες (και μάλιστα με εκείνο τον πολύ χαρακτηριστικό προσωπικό του τρόπο, τον γεμάτο παρεκβάσεις ακόμη πιο ενδιαφέρουσες από την κυρίως αφήγηση) σημαντικές στιγμές της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας της Τουρκίας, που έζησε από πρώτο χέρι.Η μεγάλη συνέντευξή του που δημοσιεύσαμε στο επετειακό 12^ο τεύχος του Άμαστρις, ήταν μια από τις κορυφαίες στιγμές της μέχρι σήμερα πορείας αυτού του περιοδικού, αλλά και μια από τις πιο ενδιαφέρουσες συνεντεύξεις που έχω πάρει στη ζωή μου. Περισσότερο όμως και απ’ όσα μου είπε σε εκείνη τη συνέντευξη, θα θυμάμαι πάντα με εξαιρετική συγκίνηση τις πολύωρες συζητήσεις που είχαμε -πάντα από τηλεφώνου- στο περιθώριο αυτής της συνέντευξης. Συζητήσεις για θέματα όπως τα Σεπτεμβριανά του 1956, η προσωπικότητα του Αθηναγόρα (του οποίου υπήρξε πολιτικός σύμβουλος σε ηλικία μόλις 20 ετών), του παλαιού συμμαθητή του και σημερινού Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, οι περίπατοί του με τον Ισμέτ Ινονού όταν συμμετείχε -ο μόνος μη Τούρκος και μη μουσουλμάνος- στην εννεαμελή ηγεσία της νεολαίας του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος κ.α.

Αναδημοσιεύω ένα κομμάτι από τον πρόλογό μου σε εκείνη τη συνέντευξη, ως δείγμα της εκτίμησής μου για το Νεοκλή Σαρρή: «…καθόμασταν στα ορεινά της αίθουσας και παρακολουθούσαμε χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις εργασίες του συνεδρίου, ώσπου στο βήμα ανέβηκε ο καθηγητής Νεοκλής Σαρρής. Και τότε το κλίμα άλλαξε άρδην. Πρώτη φορά στα 18 μου χρόνια έβλεπα τόσους πολλούς ακροατές να κρέμονται από τα χείλη ενός ομιλητή. Δεν ήταν μόνο αυτά που έλεγε. Ήταν κυρίως η αίσθηση που είχε μεταδώσει σε όλους μας ότι δώδεκα -και σε αρκετές περιπτώσεις ακόμη περισσότερα- χρόνια στα θρανία δεν μας είχαν προσφέρει παρά μια εντελώς επιδερμική αντίληψη της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Εκείνη τη μέρα στο συνεδριακό κέντρο της ΔΕΘ κατάλαβα τη διαφορά ανάμεσα στην Ελλαδική και την Ελληνική ιστορία. Θυμάμαι ακόμη μια αποστροφή του, που με είχε εντυπωσιάσει: «Στις αρχές του 19ου αιώνα δύο περιοχές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας διέθεταν συμπαγή ελληνικό πληθυσμό μεγαλύτερο των 500.000: η Πελοπόννησος και ο Πόντος. Σκεφτείτε ότι αν κάποιες συγκυρίες δεν τοποθετούσαν την έκρηξη της επανάστασης του 1821 στην Πελοπόννησο, ίσως σήμερα το συνέδριό μας δεν γινόταν στη Θεσσαλονίκη, αλλά στην Τραπεζούντα, και ίσως σε αυτό αντί για Νέα Τραπεζούντα, Νέα Κερασούντα κλπ θα αναφέραμε τα ονόματα οικισμών, όπως Νέο Ναύπλιο, Νέα Τρίπολη κλπ».

Στα χρόνια που ακολούθησαν, παρακολούθησα πολλές φορές τον καθηγητή κ Σαρρή από το σαλόνι του σπιτιού μου. Ήρθε βλέπετε η έκρηξη της ιδιωτικής τηλεόρασης, που δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεκμετάλλευτες ούτε τις γνώσεις, ούτε τις επικοινωνιακές αρετές του κυρίου καθηγητού. Και πάντα στο τέλος της εκπομπής έμενα με το ίδιο πικρό συμπέρασμα: σε κάποια χρόνια ο Νεοκλής Σαρρής θα αποχωρήσει από την ενεργό δράση. Πιθανότατα θα αφήσει πίσω του μερικούς πολύ καλούς τουρκολόγους, από αυτούς που τόσο πολύ χρειαζόμαστε και που με τόσο μεγάλο ενδιαφέρον παρακολουθούμε οι Έλληνες (όλοι, εκτός από τους επιφορτισμένους με την ευθύνη χάραξης της εξωτερικής μας πολιτικής). Πόσοι όμως από αυτούς θα μπορούν να μεταφέρουν στους φοιτητές τους τον πόνο που προκάλεσαν στον Ελληνισμό της Πόλης τα Σεπτεμβριανά, να τους περιγράψουν έναν περίπατο με τον Αθηναγόρα ή να τους αφηγηθούν μια στιχομυθία με τον Ισμέτ Ινονού; Πόσοι θα μπορούν να σηκώσουν το τηλέφωνο και να επικοινωνήσουν με την ίδια άνεση είτε με αμερικανοσπουδασμένους τούρκους καθηγητές, εκφραστές του πιο σκληρού κεμαλικού κατεστημένου, είτε με αγωνιστές της τουρκικής αριστεράς σακατεμένους από την αναγκαστική «φιλοξενία» χρόνων στα διαβόητα λευκά κελιά των τουρκικών φυλακών;»

Με τον καθηγητή Νεοκλή Σαρρή δε συναντηθήκαμε ποτέ από κοντά. Είχαμε συμφωνήσει ότι την επόμενη φορά που θα κατέβαινα στην Αθήνα, θα τον επισκεπτόμουν στο σπίτι του, εφόσον βεβαίως το επέτρεπε η υγεία του. Η μοίρα τα έφερε έτσι ώστε η τελευταία μου κάθοδος στην Αθήνα να συμπέσει με το θάνατο και την κηδεία του. Ας θεωρηθεί λοιπόν αυτή η σελίδα ως το ταπεινό δείγμα της τεράστιας εκτίμησης μου προς το πρόσωπό του, εκτίμησης που δεν μπόρεσα να του εκφράσω παρά μόνον εναποθέτοντας λίγα λουλούδια στο φέρετρό του.